Bitkilerde tozlaşma yöntemleri
İki önemli tozlaşma yöntemi var: böceklerle ve rüzgarla. Bitkilerin büyük çoğunluğu bu iki yöntemle tozlaşır.
Rüzgarla tozlaşan bitkilerin çok miktarda polen üretmesi gerekir. Çünkü, rüzgarla havaya rastgele savrulan bu polenlerin çoğu hedefe ulaşamadan ziyan olur.
Rüzgar ile hedefe ulaşma olasılığını arttırmak için hem çok sayıda, hem de hafif polenler üretilmesi gerek. Fazla sayıda polen üretmek için kullanılan kaynak ve harcanan enerji fazladır. O molekül ve proteinleri kimyasal reaksiyonlarla üretmek için enerji harcanmaktadır.
Ülkemizde oldukça yaygın olan çam ağaçları rüzgarla tozlaşmaya çok iyi bir örnektir. Bahar aylarında çam ağaçlarından uçuşan sarı tozlar çam ağacının polenleridir. Çam ağacının dişi organları da kozalaklardır ve döllendiğinde içerisinde tohumlar gelişir.
Tozlaşabilmek için çok miktarda poleni rüzgara bırakan bir çam ağacı. Ya rüzgar yanlış yönden olursa?
Buğday, arpa, pirinç ve mısır gibi bazı temel nişasta kaynağı tarım bitkileri ve bunların doğadaki çok sayıdaki akrabaları ile, severek tükettiğimiz Antep Fıstığı, fındık, zeytin, ceviz ve ıspanak da rüzgarla tozlaşır.
| Rüzgarla Tozlaşanlar | Arılarla Tozlaşanlar |
|---|---|
| Buğday, arpa, pirinç, mısır, zeytin, Antep fıstığı, fındık, üzüm, ıspanak, çam ağacı |
Meyveler: Elma, armut, kayısı, çilek, vişne, kiraz, portakal, limon, mandalina, böğürtlen, şeftali, erik, kavun, karpuz, çikolata, kahve, avokado, incir, Trabzon hurması, alıç, murt(mersin)
Sebzeler: Domates, salatalık, havuç, biber, bamya, enginar, kabak, patlıcan, patates, soğan, şalgam, hardal, ebegümeci, yeşil fasülye Bakliyat: Kuru fasülye, nohut, bakla, mercimek, bezelye Tohumlar/Çerezler: Badem, kestane, ayçiçeği Tıbbi ve aromatik bitkiler: Ihlamur, çay, kekikler, adaçayları, karabiber, kırmızı biber, nane |
Tozlaşabilmek için rüzgar yerine, başka canlıları tozlaştırıcı olarak kullanan bitkiler de oldukça yaygındır. Bu yöntem hem daha ekonomiktir, hem de başarı oranı daha yüksektir. Ancak, riskleri de vardır.
Bu gruba giren bitkilerden bazıları özellikle vitaminler olmak üzere, mineraller, nadir elementler ve şeker açısından ihtiyacımız olan bitkisel besin çeşitlerinin büyük bir kısmını karşılar.
Tozlaştırıcı (polinatör) canlı türleri
Bitkinin enerji harcayarak nektar ve poleni hazırlamasına rağmen hava yağışlı olursa; hem nektar yıkanarak yok olur, hem de arılar uçuşamaz. Diğer bir risk de; aynı gün başka bir tür bitki şeker oranı daha yüksek nektar salgılarsa, bal arıları gün boyunca yüksek şekerli nektarı olan bitkiyle çalışır.
Fakat en büyük risk çevrede arı dahil hiç tozlayıcı canlı olmamasıdır. Böyle bir durum Çin'de yaşanmıştır.
Çinde yok olan polinatörler yerine insanların meyve ağaçlarını tozlaştırması. Çok pahalı ve zahmetli bir işlem. Yok olmasalardı, böcekler bu işi çok kolay ve bedava yapacaktı.
Denetimsiz gelişen sanayinin yaydığı zehirli gazlar, kontrolsüz kullanılan böcek öldürücü insektisitler ve o ekosistemin ait olmayan Avrupa balarısının getirilmesiyle; Çindeki doğal polinatörler yok oldu. Meyve ağaçlarının verimi azaldığı gibi kalitesi düştü. Üreticiler meyve çiçeklerini kendileri tozlaştırmaya çalıştılar.
Polinatörleri yok olduğu için meyve ağacının çiçeklerini tek, tek tozlaştırmaya çalışan bir Çinli üretici.
Yavuz Darendelioğlu